Podstawowe narzędzia (instrumenty) chirurgiczne na sali operacyjnej

Jakie narzędzia chirurgiczne są niezbędne na sali operacyjnej?

W zależności od rodzaju zabiegu chirurgicznego, lekarz może potrzebować różnych instrumentów chirurgicznych. Spośród nich można wyróżnić narzędzia tnące, podtrzymujące, chroniące czy do kontroli tkanek. Podczas opracowania ran i szycia chirurgicznego wykorzystuje się ich jedynie kilka. Do podstawowych narzędzi chirurgicznych stosowanych przy preparowaniu i zespalaniu tkanek należą wspomniane już skalpele, a także nożyczki, pincety, kleszczyki i igłotrzymacze chirurgiczne.

Skalpele i ostrza chirurgiczne

Skalpel chirurgiczny to podstawowe narzędzie chirurgiczne stosowane do nacinania tkanek i szwów. Składa się z ostrza i uchwytu, które mogą być ze sobą złączone trwale lub tymczasowo – wtedy też w jednym uchwycie można umieszczać różne ostrza, co pozwala w łatwy sposób dopasować instrument do rodzaju operowanej tkanki.

Ostrza chirurgiczne występują w różnych kształtach, co sprawia, że nadają się do różnych zabiegów. Jedne posiadają spiczastą końcówkę, dzięki czemu z łatwością można wykonywać nimi niewielkie nacięcia, a inne są zaokrąglone, co ułatwia wykonywanie długich nacięć tkanek miękkich. Jeśli chodzi o uchwyty, te najczęściej są stosowane w dwóch rozmiarach.

W doborze odpowiednich ostrzy pomaga to, że są ponumerowane, natomiast w doborze odpowiedniego uchwytu to, że są standaryzowane. Trzonek i ostrze nie muszą być od tego samego producenta. Chirurg musi jednak pamiętać, żeby pasowały do siebie rozmiarem.

Do uchwytu nr 3 pasują ostrza chirurgiczne w rozmiarze 10, 11, 12 czy 15. Do uchwytu nr 4 dedykowane są z kolei ostrza chirurgiczne w rozmiarze 20, 22, 23 czy 24.

Nożyczki chirurgiczne

Do podstawowych narzędzi chirurgicznych oprócz skalpela należą nożyczki chirurgiczne. Służą do podpreparowania brzegów ran skórnych oraz preparowania w głąb tkanek i w pobliżu powierzchni rany. Lekarze często stosują je również do docinania materiałów opatrunkowych, a także do obcinania nadmiaru nici po zawiązaniu szwu.

Nożyczki chirurgiczne podobnie jak ostrza występują w wielu rozmiarach i kształtach. Mogą być proste albo mieć zakrzywione ostrza, część zamykającą czy też część chwytną. Ostrza nożyczek chirurgicznych mogą być stępione lub ostre. W zależności od kształtu ostrzy można wyróżnić nożyczki:

• ostro-ostre –  z obiema końcówkami ostrymi,
• ostro-tępe – z jedną końcówką ostrą i jedną końcówką tępą,
• tępo-tępe – z obiema końcówkami tępymi.

Szczególnym rodzajem nożyczek chirurgicznych są nożyczki Nelson-Metzenbaum. Chirurdzy sięgają po nie, kiedy konieczne jest precyzyjne podpreparowanie tkanek o delikatnej budowie. Nożyczki Nelson-Metzenbaum mają nieco węższe ostrza od standardowych nożyczek i występują zarówno w wersji o ostrzach prostych, jak i zagiętych.

Pincety chirurgiczne

Do najczęściej stosowanych narzędzi chirurgicznych na sali operacyjnej należą pincety. Chirurdzy wykorzystują je głównie do podtrzymywania tkanek miękkich, a w tym do podtrzymywania brzegów skóry w trakcie zakładania szwów. Za pomocą pincety można również przejmować wkłutą za pomocą imadła igłę. Narzędzia te mogą mieć różny kształt. Najczęściej spotyka się pincety zakrzywione i bagnetowate. To jaki mają kształt i wygląd końcówek zależy od ich przeznaczenia.

Pincety anatomiczne standardowo mają zaokrąglone, gładkie końcówki. Od wewnętrznej strony są delikatnie żłobione. Pincety chirurgiczne są proste i na końcach mają ostre, naprzemiennie ułożone ząbki. Najczęściej mają żłobione powierzchnie uchwytów. To jednak tylko niektóre z różnic między pęsetami anatomicznymi i chirurgicznymi.

Pinceta chirurgiczna powinna mieć odpowiednio szerokie bransze tak, żeby dobrze leżała w dłoni, a także odpowiednio giętką część sprężynującą. W ten sposób lekarz będzie mógł wykonywać nawet najbardziej precyzyjne ruchy, co przełoży się na satysfakcjonujące efekty zabiegu.

Kleszczyki (peany) chirurgiczne

Do podstawowych narzędzi podtrzymujących tkanki oprócz pincet należą kleszczyki. W trakcie zabiegów chirurgicznych, lekarze często sięgają po różnego rodzaju kleszczyki hemostatyczne, inaczej nazywane naczyniowymi. Stosuje się je przede wszystkim do zamykania światła naczyń krwionośnych w trakcie krwawienia.

Najczęściej spotykanymi peanami są kleszczyki hemostatyczne typu Peana i kleszczyki typu Kochera. Narzędzia te mogą być proste albo zagięte. W przypadku, kiedy konieczne jest opanowanie krwawienia, chirurdzy sięgają częściej po kleszczyki zagięte. Bez problemu można nimi chwytać naczynie zarówno szczękami skierowanymi ku górze, jak i ku dołowi.

Podobnie jak pincety chirurgiczne, kleszczyki mają gładkie końcówki, a od wewnętrznej strony są poprzecznie żłobione. Co istotne, w uchwycie posiadają bezpieczny zatrzask, dzięki czemu chirurg może wygodnie podwiązać lub skoagulować naczynie krwionośne.

Igłotrzymacze (imadła)

Pisząc o podstawowych narzędziach chirurgicznych nie można zapomnieć o igłotrzymaczach, inaczej nazywanych imadłami chirurgicznymi. Są to instrumenty, które służą głównie do podtrzymywania igły w trakcie szycia chirurgicznego, natomiast idealnie sprawdzają się również do wiązania końcówek nici na narzędziu. Chirurdzy najczęściej sięgają po igłotrzymacze typu Mayo Hegar i igłotrzymacze typu Mathieu.

Igłotrzymacze Mayo Hegar kształtem przypominają kleszczyki. Posiadają wygodne uszka, a także typowy dla instrumentów chirurgicznych zatrzask, dzięki któremu chirurg jest w stanie zapobiec uwalnianiu się igły. Igłotrzymacze Mathieu mają zupełnie inny kształt. Tym co je wyróżnia jest przede wszystkim brak uszek. Imadła tego typu trzyma się wewnątrz dłoni, a dokładniej między kciukiem i palcami: III, IV i V. U podstawy igłotrzymaczy Mathieu również znajduje się zatrzask.

Przeczytaj więcej o tym, co różni imadła Mayo-Hegar od igło trzymaczy Mathieu w naszym artykule.

Żeby można było stabilnie trzymać igłę w imadle, te od wewnętrznej strony w części roboczej posiadają radełkowanie. Żeby z kolei ułatwić precyzyjne prowadzenie igły w trakcie zakładania szwów czy wiązania nici na narzędziu, często mają też antypoślizgowe rękojeści.

Jak dbać o narzędzia chirurgiczne?

Wielu chirurgów stawia na skalpele, pincety, nożyczki czy też kleszczyki wykonane ze stali nierdzewnej. Tego typu instrumenty chirurgiczne są przeznaczone do wielokrotnego użytku, co w rezultacie daje wiele oszczędności. To jak długo narzędzia służą lekarzom, zależy od wielu czynników. Przede wszystkim od jakości wykonania i późniejszej konserwacji.

Żeby instrumenty chirurgiczne jak najdłużej pozostały w niezmienionym stanie, warto zdecydować się na zakup takich, które są produkowane w oparciu o najwyższe standardy. Tutaj kluczowy jest materiał wykonania. Najlepiej, żeby była to najwyższej jakości stal nierdzewna, która nie dość, że jest odporna na występowanie korozji, to jeszcze nie wywołuje u pacjentów reakcji alergicznych. W kontekście konserwacji, warto wspomnieć, że materiał ten wielokrotnie może być poddawany dezynfekcji i sterylizacji.

Nawet kiedy instrumenty chirurgiczne są z najwyższej półki, żeby móc korzystać z nich jak najdłużej, należy o nie dbać. Po zakończeniu zabiegu, przed dezynfekcją i sterylizacją, trzeba je najpierw wstępnie wyczyścić. To pozwala zapobiec zasychaniu wszelkich zanieczyszczeń. Można je opłukać lub umieścić w naczyniu wypełnionym wodą destylowaną.

Niezwykle istotną kwestią, na którą zawsze trzeba zwracać uwagę m.in. przy czyszczeniu nożyczek czy igłotrzymaczy, jest dokładne oczyszczanie ząbków, zamków i zawiasów. Można wspomagać się przy tym szczoteczkami wykonanymi z włókien nylonowych.

Po wstępnym wyczyszczeniu, instrumenty chirurgiczne należy ręcznie zdezynfekować. Na tym etapie niezwykle istotne jest stosowanie odpowiedniego stężenia roztworu preparatu. Chcąc oszczędzić czas, można stosować też płyny, których się nie rozcieńcza.

Po dokładnej dezynfekcji, narzędzia chirurgiczne trzeba poddać sterylizacji. Żeby te jak najdłużej pozostały w niezmienionym stanie, koniecznie trzeba przy tym pamiętać o kilku zasadach.

• Instrumenty chirurgiczne najlepiej jest sterylizować po wcześniejszym zwolnieniu zapadek. To dotyczy m.in. igłotrzymaczy i peanów.
• Odkładając je należy zachować ostrożność tak, żeby nie uległy uszkodzeniom mechanicznym.
• Przed samą sterylizacją zawiasy i pozostałe mechanizmy należy nasmarować. Można użyć do tego oleju do konserwacji w sprayu.
• Kiedy narzędzia chirurgiczne zostaną opłukane, należy je wyjąć, a następnie dać im dokładnie wyschnąć.

Podstawowe narzędzia chirurgiczne – podsumowanie

Na sali operacyjnej, a także w gabinecie zabiegowym niezbędnym narzędziem jest skalpel, ale nie tylko. Podczas opracowania ran i szycia chirurgicznego lekarze sięgają również po nożyczki chirurgiczne, pincety, kleszczyki i igłotrzymacze. Są to podstawowe narzędzia chirurgiczne, dzięki którym chirurdzy są w stanie precyzyjnie preparować tkanki i wygodnie je podtrzymywać.

Nożyczki chirurgiczne, podobnie jak skalpel służą przede wszystkim nacinaniu tkanek, chociaż stosuje się je również do przycinania materiałów opatrunkowych i obcinania nadmiaru nici chirurgicznej. Pincety umożliwiają wygodne podtrzymywania tkanek miękkich, a kleszczyki zamykanie światła naczyń krwionośnych w trakcie krwawienia. Ostatnie ze wspomnianych narzędzi, czyli igłotrzymacze, jak mówi sama nazwa, służą przede wszystkim do podtrzymywania igły w trakcie szycia chirurgicznego. Ułatwiają również wiązanie końcówek nici na narzędziu.

Każde z nich, jeśli są przeznaczone do wielokrotnego użytku, należy odpowiednio konserwować.